Karagöz İle Hacivat

Karagöz (Gölge Oyunu)

Gölge oyunu:Deriden veya mukavvadan kesilip boyanmış insan ve diğer varlıklara özgü biçimlerin beyaz bir perde üzerinde arkadan ışık verilerek(yansıtılarak) hareket ettirilmesiyle gerçekleştirilen bir oyundur.



Hayal veya gölge oyununun kaynağı eski doğu uygarlıklarına uzanmaktadır XVI. Yüzyıldan bu yana Mısır’da çok yaygın olduğu bilinmektedir.Gölge oyununun Türklere, XVI. Yüzyılda Mısır’dan geldiğini belirten kaynaklar bulunmaktadır.



Karagöz (Gölge Oyunu):Sultan Orhan döneminde başlayıp Yıldırım Beyazıt döneminde bitirilen Bursa Ulu Camii yapımında, Karagöz ile Hacivat adlı işçilerde çalışmaktadır.Bu iki dostun nükteli konuşmaları işlerin aksamasına neden olur.



Bir gün Sultan Orhan gelip yapıma bakar.Aradan aylar geçmesine karşın yapımın ilerlemediğini görünce mimar başını çağırıp nedenini sorar.O da “Karagöz ile Hacivat Çelebi birbirleriyle şakalaşıyorlar.Amelede onlara dalıyor.İşler aksıyor.” der.Sultan Orhan, “Çağırın onları gelsinler.” Der ve karşısına gelen Karagöz ile Hacivat’a :”Siz bir takım şakalar yapıyormuşsunuz,amelede size dalıyor binanın yapısı ilerlemiyormuş.Şu yaptığınız şakaları karşımda yapında göreyim.” Deyince Karagöz ve Hacivat bir Hamam Muhaveresi yaparlar.Bu durum Sultan Orhan’ın hoşuna giderse de “Bu eğlenceyi bırakın,cami yapılsın bitsin,sonra hep beraber eğleniriz.” Diyerek gider.Ancak bunlar şakalarını sürdürürler.İş yine ilerlemez.Bir süre sonra Sultan Orhan gelir,bakar ki hiçbir ilerleme yok.Mimar başını çağırır, bu durumun nedenini sorar.Mimar başı da Karagöz ve Hacivat’tan yakınır.Sultan kızar,her ikisinin de idam edilmesi buyruğunu verir.Bu karar kendilerine söylenir.Hacivat iki elini yumruk yapar.”Taş üstünde taş kalmasın.” Diyerek yumruklarını bir birinin üstüne vurur.Karagöz’e karar bildirildiğinde ise “Adam sende!” diyerek sol eliyle sakalını tutar.Ve sağ elini de sallar.Bu yüzden Karagöz’ün bir eli sakalında, diğer eli sallanır biçimde;Hacivat’ın da yumrukları üst üste geçmiştir.Sultan Orhan’ın pişmanlığına ve üzüntüsüne sarayın gölge oyuncusu olan Şeyh Küşteri bir çözüm bulur.Şeyh Küşteri, Karagöz ve Hacivat’ı betimler.Perdeye yansıtarak nükteli konuşmalarını taklit eder.Şeyh Küşteri, karagöz oyununun yansıtıcısı olur.Karagöz oyununun beyaz bir perdeden oluşan sahnesine Şeyh Küşteri Meydanı denilmesi de bu nedenledir.



Karagöz’ün Bölümleri:

Her Karagöz oyunu dört bölümden oluşur:

1-Mukaddime (Öndeyiş veya Giriş)

2-Muhavere (Söyleşme)

3-Fasıl (Oyunun Kendisi)

4-Bitiş



1-Mukaddime:Öndeyiş veya giriş olan oyunun mukaddimesinde değişik bölümler bulunmaktadır.İlk önce müzik eşliğinde boş perdeye,göstermelik denilen ve çoğu kez oyunun konusuyla ilişkisi olmayan bir görüntü yansıtılır.Göstermeliklerin amacı;izleyiciyi oyunun gerçeğine hazırlamak,oyunun yanıltıcı havasına sokmak,merak uyandırmaktır.Mukaddime bölümünün önemli bir öğesi Hacivat’ın söylediği perde gazelidir.Perde gazellerinde,Karagöz oyununun önemi ile kurucusunun Şeyh Küşteri olduğu belirtilir.Perde gazellerinde padişaha yakarışta yer alır.



Bundan sonra Hacivat secili(uyaklı mesir) bir anlatım ile yakarır.Ve bir beyit okur.Kendisine kafa dengi bir arkadaş arar.Bu arkadaşta bulunmasını istediği özellikleri yazar.



Hacivat Beyitlerini bitirmek üzereyken Karagöz karşı yandan diğer bir deyişle izleyiciye göre sağdan gelir.Ve ilk karşılaşmaları dövüşle başlar.Dövüşte Hacivat kaçar.Karagöz yere boylu boyunca uzanır.Secili bir deyişle Hacivat’a verir veriştirir.Bu kimi kez tekerleme denilen bir biçim alır.Hacivat birkaç kez çıkarsa da Karagöz’ün vuruşuyla kaçar, Karagöz yatıştıktan sonra muhavere bölümü gelir.



2-Muhavere:Genel olarak muhavere karagöz oyununun iki baş kişisi olan Karagöz ile Hacivat arasında geçer.Muhavere ile fasıl arasındaki başlıca ayrım, muhaverenin yalnızca söze dayanmasıdır.Bu bölümün işlevi Karagöz ve Hacivat’ın ses özelliklerini,yaratılış ve yetişme bakımından birbirine karşıt olan yönleri ile tanıtmaktadır.Bu bakımdan muhavere bölümü,orta oyunundaki Pişekar ve Kavuklu arasında geçen tekerleme ile aynı görevdedir.



Değişik biçimde oluşturulan muhaverelerde ortak nokta muhaverenin yanlış anlamlarla gelişmesidir.Bir muhavere türünde Hacivat bilgisini ortaya koyar;bir konu ile ilgili bir takım sözcükleri sayar döker.Karagözde bunlara yanlış anlamlar verir.Bu muhavere konusu da Hacivat ile karagöz arasında bir yarışma biçiminde gelişir.Muhavereden fasıla geçerken önce Hacivat gider.Karagözde Hacivat’ın inadına perdeden ayrılır.



3-Fasıl:Fasıl,oyunun kendisidir.Fasılda, Hacivat ve Karagözden başka oyunun diğer kişileri bir konu olaylar dizisinde oyuna katılırlar.Fasıl sona erdikten sonra,çok kısa bir bitiş bölümü sahnelenir.



4-Bitiş:Karagöz;oyunun bittiğini haber verir.Kusurlar için özür diler,gelecek oyunu duyurur.Karagöz ve Hacivat oyun sırasında giysi değiştirmişlerdir.Eski giysileri ile perdeye dönerler.Aralarında kısa bir söyleşme geçer.Bu söyleşmede,oyundan çıkarılacak iletide belirtilir.



Gölge Oyununda Kişiler

Karagöz oyunu;Türk halkının sanat yeteneğinin bir anlatımıdır.Halkımızın olayların gülünç yönlerini bulup dram oluşturma bakımından üstün bir yeteneği vardır.



Karagöz oyununda,Osmanlı ülkesinde yaşayan her topluluğun kendisine özgü duyuş,düşünüş ve davranışları canlandırılır.Arnavut’un tutuculuğu ile böbürlenmesi Yahudi’nin para ve mal düşkünlüğü Laz’ın heyecanlı kişiliği ve hızlı konuşması karagöz oyunun ince izlencelik tadıdır.



Karagöz ve Hacivat’ın özellikleri şunlardır:

Karagöz;yalın bir halk adamıdır.Toparlak yüzlü kara gözlü kara kaşlı siyah top sakallı çıplak başlı tok seslidir.Özü sözü doğru temiz düşünceli olaylar karşısında biraz vurdumduymaz,iyi yürekli,göründüğü gibi olan,hoş sohbetli birdir.



Hacivat;az çok okumuş,bencil,içten pazarlıklı ve kurnaz biridir.Zayıf uzun yüzlü sivri sakallıdır.Bilgin geçinir,Osmanlı ve saray dilinin özelliklerini bilir,her fırsatta bunu açıklamaktan mutlu olur.Oyunlarda Karagöz’ün akıl hocası olarak geçinir.



Çelebi;kibar bir ailenin çocuğu olup genç,nazik,uçarı bir tiptir.İstanbul ağzı ile konuşur.Güzel konuşmayı,şiir okumayı,eğlenmeyi ve gezmeyi sever.



Tiryaki;İstanbul ağzı ile konuşur.Tütün,nargile,kahve gibi şeylere düşkündür.Sözleri sürekli yanlış anlar.Belli bir işi yoktur.



Beberuhi;çok çabuk ve hiç durmadan konuşur.Karşısındakine eziyet etmekten hoşlanır.Karagözle sürekli dalga geçer.İnsanlar arasında söz getirip söz götürür.



Ayrıca karagöz oyununda Zenne denilen kadınlar yer almaktadır.Bunlar çok ayrı yaşlarda ve değişik sosyal sınıflardandır.Güldürmekten çok gönül işleriyle ortaya çıkarlar.Karagöz oyunlarında olumlu kadın tipi yoktur.